Jak obliczyć emeryturę?

Pytanie o to, ile wyniesie emerytura może spędzać sen z powiek, szczególnie, że wielu z nas nie posiada głębszej wiedzy na temat metod jej obliczania i przyznawania. Sytuację może dodatkowo utrudniać fakt, że ustawa z 1999 roku, reformująca polski system emerytalny wprowadziła kilka metod na wyliczenie wysokości tego świadczenia. Kluczowa jest tu data urodzenia potencjalnego świadczeniobiorcy, jednak jest jeszcze kilka innych czynników mających wpływ na obliczanie emerytury.

Obliczanie emerytury a data urodzenia

Jeszcze do 1998 roku ZUS nie prowadził indywidualnych kont dla ubezpieczonych, a wszystkie składki odprowadzane przez pracodawcę trafiały do “jednego worka”. Utrudniało to ustalenie wysokości kapitału posiadanego przez poszczególnych pracowników. Ustawa z 1999 roku wprowadziła obowiązek utworzenia kont dla każdej osoby, za którą odprowadzane są składki (zarówno ubezpieczeniowe, jak i emerytalne). Ustalono wtedy również nowe zasady obliczania i przyznawania emerytur. Od tego momentu, otrzymanie świadczenia możliwe było w dwóch trybach - na “starych” i “nowych” zasadach (oraz przez jakiś czas - mieszanych).

Jak obliczyć emeryturę dla osób urodzonych przed 1 stycznia 1949 roku?

W przypadku osób, które urodziły się przed 1 stycznia 1949 roku obliczanie emerytury zależne jest od podstawy wymiaru emerytury, stażu ubezpieczeniowego (czyli okresów składkowych i nieskładkowych) oraz kwoty bazowej. Są to tzw. stare zasady.

Kwota bazowa - wynosi 100% średniego wynagrodzenia za poprzedni rok kalendarzowy, pomniejszonej o składki na ubezpieczenia społeczne. Na jej podstawie wyliczana jest tzw. część socjalna emerytury. W 2018 roku kwota bazowa wynosi 3.731,13 zł.

Podstawa wymiaru emerytury - to kwota uzależniona od zarobków i kwoty bazowej, która jest wykorzystywana do obliczania części stażowej emerytury. Do ustalenia podstawy wymiaru emerytury wykorzystywana jest wysokość zarobków z 10 kolejnych lat wybranych z ostatnich 20 lat kalendarzowych przed złożeniem wniosku lub zarobków z 20 lat kalendarzowych wybranych z całego okresu ubezpieczenia.

Dla osób urodzonych przed 1 stycznia 1949 roku emerytura stanowi sumę części socjalnej oraz części stażowej. Część socjalna emerytury to stały składnik emerytury, wynoszący 24% kwoty bazowej za dany rok (w 2018 wynosi 895,47 zł). Część stażowa uzależniona jest od stażu pracy oraz podstawy wymiaru. By wyliczyć część stażową ZUS sumuje:

• 1,3% podstawy wymiary emerytury pomnożonej przez ilość lat okresów składkowych (z uwzględnieniem pełnych miesięcy),
• 0,7% podstawy wymiaru emerytury pomnożonej przez ilość lat okresów nieskładkowych (z uwzględnieniem pełnych miesięcy).

Zsumowane kwoty części socjalnej i części stażowej dają kwotę emerytury brutto wypłacanej z ZUS.

Warunki ubiegania się o emeryturę dla osób urodzonych przed 1 stycznia 1949 roku

Aby móc ubiegać się o przyznanie emerytury wymagany jest odpowiedniej długości staż ubezpieczeniowy, wynoszący dla kobiet 20 lat oraz dla mężczyzn 25 lat. Składają się na niego okresy składkowe (czyli czas, w których odprowadzane były składki ubezpieczeniowe) oraz okresy nieskładkowe (okresy, w których takie składki nie były odprowadzane, jednak ze względu na ich charakter są uwzględniane w stażu), np. pobieranie zasiłku opiekuńczego, czy chorobowego. Należy pamiętać, że do stażu ubezpieczeniowego zaliczone zostaną okresy nieskładkowe wynoszące maksymalnie ⅓ udokumentowanych okresów składkowych.

Jeśli powyższe okresy nie wystarczą na otrzymanie emerytury, ZUS może doliczyć tzw. okresy uzupełniające (czyli np. okres pracy w gospodarstwie rolnym), jednak tylko w wymiarze niezbędnym do otrzymania świadczenia.

W przypadku pełnego stażu ubezpieczeniowego, obowiązuje gwarancja najniższej emerytury - jeśli wyliczone świadczenie będzie niższe, niż ustalona w danym roku najniższa emerytura, ZUS podniesie ją do określonego minimum.

Możliwe jest również otrzymanie emerytury, nawet jeśli staż ubezpieczeniowy jest krótszy niż wymagany, jednak nieposiadany staż musi wynieść przynajmniej 15 lat dla kobiet oraz 20 lat dla mężczyzn. Taka emerytura nie jest jednak objęta gwarancją najniższej emerytury.

Obliczanie emerytury dla osób urodzonych po 31 grudnia 1948 roku

Obliczenie, ile wyniesie emerytura dla osób urodzonych po 31 grudnia 1948 roku jest o wiele prostsza niż w przypadku osób, które objęły “stare zasady”. W “nowych zasadach”, wysokość świadczenia ustalimy dzieląc podstawę obliczenia emerytury przez średnie dalsze trwanie życia. Średnie dalsze trwanie życia, to przewidywana przez GUS liczba miesięcy, przez którą dana osoba będzie pobierała emeryturę. Tzw. tablice średniego dalszego trwania życia są aktualizowane co roku, do 31 marca.

Na podstawę obliczenia emerytury składa się:

• zwaloryzowany kapitał początkowy (czyli obliczona przez ZUS suma indywidualnych składek na ubezpieczenie emerytalne) - dotyczy to jedynie osób, które odprowadzały składki przed 1 stycznia 1999 roku;
• zwaloryzowane składki ubezpieczenia emerytalnego zebrane na indywidualnym koncie ZUS po 1998 roku (z uwzględnieniem składek z miesiąca poprzedzającego pierwszą wypłatę emerytury);
• zwaloryzowane składki z Otwartego Funduszu Emerytalnego zapisane na subkoncie ZUS - dotyczy osób, które były członkami OFE.

Dla osób, które objęte były ubezpieczeniem społecznym przed 1999 rokiem, jednak nie były objęte ubezpieczeniami emerytalno-rentowymi po 1998 roku za podstawę obliczenia emerytury bierze się jedynie zwaloryzowany kapitał początkowy.

Osoby urodzone po 31 grudnia 1948 roku, które w latach 2009-2014 osiągnęły wiek uprawniający do emerytury miały (i częściowo wciąż mają) prawo do wystąpienia o otrzymanie świadczenia na mieszanych zasadach. W przypadku emerytury mieszanej, odpowiedni procent świadczenia jest wyliczany za pomocą nowych zasad, natomiast reszta za pomocą starych.

Emerytura mieszana jest przeznaczona dla osób, które nie przystąpiły do OFE lub które złożyły wniosek o przekazanie środków z OFE (za pośrednictwem ZUS) do budżetu państwa. Kolejnym warunkiem jest niepobieranie wcześniejszej emerytury. Nie ma natomiast znaczenia, kiedy osoba uprawniona do emerytury mieszanej złoży wniosek.

Warunki ubiegania się o emeryturę dla osób urodzonych po 31 grudnia 1948 roku

Osoby, które urodziły się po 31 grudnia 1948 roku mogą otrzymać emeryturę, jeśli:

• ukończą określony w przepisach wiek emerytalny (od 1 października 2017 roku dla kobiet wynosi on 60 lat, dla mężczyzn 65 lat),
• będą posiadały opłacone składki ubezpieczenia społecznego lub emerytalnego i rentowego chociaż za 1 dzień,
• nie będą miały przyznanej emerytury z powodu ukończenia podwyższonego wieku emerytalnego.

Na gwarantowaną najniższą emeryturę będą mogły liczyć jedynie osoby, które osiągnęły wymagany wiek emerytalny oraz posiadają przynajmniej 20 lat okresów składkowych i nieskładkowych (dla kobiet) i 25 lat okresów składkowych i nieskładkowych (dla mężczyzn).

Ponowne obliczanie emerytury

Dokładne ustalenie, ile wyniesie emerytura oraz na jakich zasadach będzie przyznana jest niezwykle ważne, nie tylko dla osób, które dopiero będą się o nią ubiegać, lecz również dla tych, którzy już emeryturę pobierają. Istnieją bowiem sytuacje, gdy można ubiegać się o przeliczenie świadczenia, np.:

• jeśli w czasie pobierania emerytury pracujemy i odprowadzane są składki mamy prawo złożyć wniosek o przeliczenie jej wysokości - dłuższy okres pracy, to wyższe świadczenie;
• jeśli zdobyliśmy dokumenty potwierdzające wysokość zarobków, których brakowało nam przy pierwszym obliczaniu świadczenia.

Na wyższą emeryturę mogą również liczyć, te osoby, które korzystały lub będą korzystać z tzw. III filaru. Dodatkowe pieniądze m.in. z Pracowniczych Planów Kapitałowych (PPK) mogą stanowić ogromne wsparcie po zakończeniu działalności zawodowej. Według wyliczeń, dzięki PPK, przy odprowadzaniu najniższej składki (dla wynagrodzenia 2100 brutto) przez 30 lat, nasza emerytura może być wyższa nawet o około 500 zł!