Emerytura z ZUS jest świadczeniem, które ma zabezpieczać byt osób, które zdecydowały się na zakończenie działalności zawodowej. Wielu nie zdaje sobie jednak sprawy, że przejście na emeryturę nie jest obowiązkiem, lecz prawem - nie musimy z niego korzystać natychmiast po ukończeniu wieku emerytalnego. Tym bardziej, że dłuższa aktywność zawodowa ma swoje plusy - podnosi wysokość świadczenia, poprzez skrócenie ilości miesięcy przebywania na emeryturze. Warto też pamiętać, że w pewnych przypadkach (np. przy krótkim stażu ubezpieczeniowym) szybkie przejście na emeryturę jest zwyczajnie nieopłacalne.
Jest kilka kryteriów mających wpływ na na otrzymanie prawa do emerytury i na jej wysokość. Pierwszym z nich jest wiek. Od 1 października 2017 roku powszechny wiek emerytalny w Polsce wynosi 60 lat (dla kobiet) i 65 lat (dla mężczyzn). Warto jednak dodać, że pewnych sytuacjach, po spełnieniu określonych warunków możliwe jest odstępstwo od tej reguły - tak jest m.in. w przypadku osób zatrudnionych w szczególnych warunkach, szczególnym charakterze czy w konkretnych zawodach (np. w przypadku sędziów, prokuratorów, kolejarzy, nauczycieli, służb celnych czy mundurowych). W powyższych profesjach możliwe jest otrzymanie świadczenia w wieku 55 lat (dla kobiet) lub 60 lat (dla mężczyzn). Wyjątkiem są górnicy, którzy mogą przejść na emeryturę bez względu na wiek (z minimalnym stażem pracy w górnictwie 25 lat) lub po ukończeniu 50 lat.
Kolejnym warunkiem decydującym o nabyciu prawa do emerytury jest posiadanie jakiegokolwiek udokumentowanego stażu ubezpieczeniowego. Staż ubezpieczeniowy to suma okresów tzw. składkowych i nieskładkowych. Okres składkowy to czas, w którym odprowadzane były składki za ubezpieczenie społeczne (emerytalne i rentowe) lub czas, w którym nie były one odprowadzane, jednak ustawodawca uznał je za okresy składkowe. Okresy nieskładkowe to okres, w którym nie było obowiązku odprowadzania składek na ubezpieczenie społeczne, jednak ze względu na swój specyficzny charakter podlegają uwzględnieniu przy ustalaniu praw emerytalnych, np. okres pobierania zasiłku chorobowego, opiekuńczego czy pobieranie nauki w szkole wyższej.
Po spełnieniu łącznie kryterium wieku i stażu ubezpieczeniowego nabywamy prawo do świadczenia, jednak nie zostanie ono przyznane, dopóki nie złożymy stosownego podania w tej sprawie (emerytura z ZUS jest przyznawana z urzędu jedynie w nielicznych przypadkach). Możemy tego dokonać nawet jeśli wciąż pracujemy - prawo do emerytury zostanie nam wówczas przyznane, jednak wypłata pieniędzy zostanie wstrzymana do momentu rozwiązania umowy.
W polskim systemie emerytalnym możliwe jest podniesienie kwoty świadczenia emerytalnego, do kwoty emerytury minimalnej, wynoszącej 1.030 zł brutto. Warto jednak zauważyć, że przysługuje ona jedynie osobom, które posiadają określonej wysokości staż ubezpieczeniowy. Dla kobiet wynosi on 20 lat okresów składkowych i nieskładkowych, natomiast dla mężczyzn - 25 lat, przy czym wysokość okresów nieskładkowych doliczonych do stażu nie przekroczy ⅓ udokumentowanych okresów składkowych.
Jeśli staż ubezpieczeniowy jest niższy od wymaganego, wysokość emerytury wyniesie dokładnie tyle, ile wyliczy ZUS. Dla przykładu najniższa wypłacana emerytura wynosi jedynie 4 grosze, podczas gdy obsługa takiej emerytury przez ZUS kosztuje ok. 10 zł.
W zależności od daty urodzenia, emerytura może być obliczana na “starych” lub “nowych” zasadach. Stare zasady obejmują osoby, które urodziły się przed 1 stycznia 1948 roku, natomiast “nowe” osoby urodzone po 31 grudnia 1948 roku.
Emerytura z ZUS na “starych zasadach” składa się z części socjalnej oraz części stażowej. Część socjalna to stały składnik emerytury wynoszący 24% kwoty bazowej (czyli średniego wynagrodzenia pomniejszonego o składki społeczne) obowiązującej w danym roku. W 2018 roku kwota bazowa wynosi 895,47 zł.
Część stażowa uzależniona jest natomiast od stażu pracy oraz tzw. podstawy wymiaru emerytury. Podstawa wymiaru emerytury jest ustalana na podstawie kwoty bazowej oraz wysokości zarobków z 10 kolejnych lat wybranych z ostatnich 20 lat kalendarzowych przed złożeniem wniosku o emeryturę lub z 20 lat kalendarzowych wybranych z całego okresu ubezpieczenia (ZUS może za nas wybrać korzystniejszą opcję).
Część stażowa jest sumą:
Zsumowana część socjalna i stażowa dają kwotę emerytury brutto.
Emerytura na “nowych” zasadach jest łatwiejsza do wyliczenia. Aby ustalić wysokość świadczenia należy podzielić podstawę obliczenia emerytury przez średnie dalsze trwanie życia. Średnie dalsze trwanie życia to przewidywany przez GUS wskaźnik długości życia na emeryturze (wyrażony w miesiącach).
Podstawa obliczenia emerytury to kwota, na którą składa się:
Przez jakiś czas możliwe było również korzystanie z tzw. zasad mieszanych. Dotyczyły one osób urodzonych po 31 grudnia 1948 roku, które w latach 2009-2014 osiągnęły wiek uprawniający do emerytury. W emeryturach na mieszanych zasadach, w zależności od roku, część emerytury była obliczana na starych zasadach, a część na nowych. Z tej opcji mogli skorzystać jedynie ci, którzy nie przystąpili do OFE lub ci, którzy środki z OFE (za pośrednictwem ZUS) przekazali do budżetu państwa.
Jest kilka niuansów, które łatwo można przeoczyć podczas ubiegania się o emeryturę, a które mogą mieć znaczący wpływ na wypłatę świadczenia.
Świadczenia z ZUS nie należą do najwyższych, dlatego warto we własnym zakresie zadbać o bezpieczeństwo finansowe w jesieni życia. Jedną z opcji III filaru, dającą szansę na wyższą emeryturę jest PPK. Regularne oszczędzanie w Pracowniczych Planach Kapitałowych może zapewnić nam dodatkowe źródło dochodu - przy odkładaniu przez 30 lat minimalnej składki, (dla kwoty 2100 brutto) nasza emerytura z ZUS może być wyższa nawet o ponad 500 zł! Dobrym pomysłem są również IKE (Indywidualne Konta Emerytalne), IKZE (Indywidualne Konta Zabezpieczenia Emerytalnego) czy PPE (Pracownicze Programy Emerytalne).